OSMAN GAZİ'NİN ŞAHSİYETİ

OSMAN GAZI'NIN SAHSIYETI

Osmanli tarihinin en dikkate layik sahsiyetlerinden biri olan Osman Bey,

bir devlet kurucusu olarak tarih sahnesinin önemli kisilerinden biridir.

Gerçekten de Selçuklu Bizans hududlarinda tesekkül eden bir uc beyliginin

kisa bir müddet içinde büyüyerek tarihin akisini degistirecek bir güç ve

kuvvete erismesi, yeni bir din ve kültürün tasiyicisi olarak eski Bizans

Imparatorlugunun enkazi üzerinde kurulan yeni devlete Müslüman Türk

damgasini vurabilmesi hadisesi, tarihçiler arasinda henüz tam anlamiyla

izah edilememis bir mesele halinde münakasa edilmektedir. Tarihte

benzerine ender rastlanilan bir devletin kurucusu olarak Osman Bey ve

ondan sonra gelen haleflerinin sahsî meziyetleri bu gelismede büyük

ölçüde rol oynamis görünmektedir. nitekim bu konuya dikkat çeken

yabanci bir arastirici, Osmanli Devleti'nin kudret kaynagi olarak gördügü

üç ana unsurdan birinin hükümdarlarinin sahsiyetleri oldugunu belirtir.

Bir devletin gelisip büyümesinde hükümdarlarin kabiliyet, ileriyi görüs,

anlayis ve hareketlerinin önemli derecede rol oynadigi bilinmektedir. Bu

durum, günümüzden önceki asirlarda daha büyük bir ehemmiyet arz

ediyordu. Bu anlayistan hareketle Osman Gazi'ye baktigimiz zaman, onun

gerek siyaset, gerek adalet ve gerekse halkina karsi olan sevgi ve merhamet

bakimindan devrine göre özel bir yeri oldugu görülür. Bu sebepledir ki

tarihler, onun, babasinin yerine geçtikten sonra Karacahisar'daki

faaliyetlerinden bahs ederlerken söyle derler:

"Osman, bey ünvanini alip beyligin basina geçtikten sonra ikametgâhi olan

Karacahisar'daki kiliseyi camiye çevirdi. Bir imam ve hatip tayin etti. Bir de

her türlü islere bakmak ve halk arasinda meydana gelen davalari hafta

sonu olan Cuma günlerinde karara baglamak için bir Molla (Kadi) seçti.

Kayinbabasi Edebali ve dört silah arkadasi (kardesi Gündüzalp, Turgutalp,

Hasanalp ve Aykutalp) ile istisare ettikten sonra, Seyh Edebali'nin talebesi

olan Karamanli Dursun Fakih'i imam olarak tayin etti. Pazarlarda din ve

milliyet farki gözetmeksizin düzeni koruma görevini de ona verdi. Bir

Cuma günü Germiyan Türk Beyi Alisir'in tebeasindan bir Müslüman ile

Bilecik Rum liderine bagli bir Hiristiyan arasinda çikan kavgada Osman,

Hiristiyanin lehine hüküm verdi. Bunun üzerine bütün ülkede Ertugrul'un

oglu Osman'in hak ve adalet severüginden söz edilmeye baslandi. Bunun

sonucunda da halk Karacahisar pazarina daha çok gelmeye basladi.

Sâmiha Ayverdi'nin ifadesi ile "Müslüman Türkler aleyhine hakikatleri

degistirmeyi muamele ve âdetleri haline getirmis olan Garpli tarihçiler

arasinda bulunan Gibbons, zaman zaman gerçekleri teslimden de geri

kalmayarak yakistirmaciliktan vaz geçer. Osmanli Imparatorlugu'nun

Kurulusu adli eserinde Osmanlilar aleyhinde iftira derecesine varacak

sekilde ifadeler kullanan Gibbons, Osman Bey'den bahs ederken su sözleri

söylemekten de kendini alamaz: "Osman, etrafini teshir eden icazkâr bir

sahsiyetti. Öyle bir sahsiyet ki, kabiliyetleri itibariyle kendisi ile rekabet

edecek olanlar veya kendisinden üstün olanlar bile maiyetinde seve seve

hizmet ederlerdi. Osman, isinin erbabi adamlari kullanacak kadar büyük

bir adamdi. Orta kirattaki bir çok kimsenin yaptigi gibi, rakiplerini aradan

çikarmak ve etrafina yalniz kendisinden asagi simalari toplamak suretiyle

üstünlügünü meydana koymak ihtiyacini duymazdi. Gerek kendini,

gerekse baskalarini inzibat altinda tutmayi bilirdi. Bir bina kurucu,

binasindan belli olur."

Gerçekten, Osman Gazi'nin gerek hak ve hukuk anlayisi, gerekse insanlari

belli bir düzen içinde disiplinli bir sekilde çalistirmasini bilmesi, onu

zamanindaki birçok idareciden daha üstün bir sahsiyet haline getirmisti.

Zira bina kurucu binasindan belli oluyordu. Bu sebeple olsa gerek ki halk,

onun idaresindeki sehirlerin pazarlarinda haksizliga ugrama korkusu

olmadan alis verisini yapiyordu. Bu da ekonomik bakimdan oldugu kadar

sosyal ve idarî bakimdan da komsu ve çevre hükümdarlarin tebeasi

bulunanlarin (uyrugunda olanlarin) psikolojik olarak Osman Gazi ile

beyligine sempati ve hatta gipta ile bakmasina sebep oluyordu. Osman

Gazi'nin, çevresindeki bir çok pürüzü ortadan kaldirip hakimiyetini tesis

etmesi de bu anlayisla mümkün olmustur. Nitekim, Osmanlilar hakkindaki

ilk Türkçe kaynak olarak kabul edilen Ahmedî'nin manzum eserinde:

"Oldi Osman bir ulu gâzi kim ol, 

Nereye kim vardiysa buldi yol"

seklindeki ifadesinden de anlasildigi gibi Osman Gazi, sahsiyeti, anlayisi,

hal ve hareketleriyle bütün islerin üstesinden gelmeyi becerebilen nadir

sahsiyetlerdendir. Bunun içindir ki vefat edip idareyi oglu Orhan'a biraktigi

zaman, babasinin kendisine biraktigi topragin dört mislini ogluna

birakmistir. 1281'de Ertugrul Gazi'nin ogluna biraktigi miras 4800 km2'den

fazla degildi. Insan, XVI. asirdaki Osmanli Devleti'ni düsündügü zaman bu

rakamin üzerinde heyecanla titremekten kendini alamaz. Zira bu toprak

parçasi, o muazzam devlet için çok basit ve küçük bir parçadan öteye bir

mana tasimaz. Bu topraklar, Bilecik'in Sögüt ve Bozöyük kazalarini,

Kütahya'nin Domaniç kazasini, yani en kuzeyindeki çikintiyi, Eskisehir'den

Yarimca nahiyesini, yani Porsuk ile Sakarya arasindaki kismi, Eskisehir

sehrini disarida birakip sehrin varoslarini yalayacak sekilde ihtiva

ediyordu.

Osman Bey'in 1324'te biraktigi miras 16000 km2 olmustur. Stratejik

fetihlerin hayatî ehemmiyeti bir yana, bu rakamdaki dikkate deger nokta,

baba mirasinin 43 yil ugrasilarak üç veya üç buçuk misline çikarilmis

olmasidir.

Osman Bey 1291'de Karacahisar'i alip Porsuk'a iyice güney sirtini dayamis,

1299'da Bilecik, Yarhisar ve Inegöl fethedilmis, 1302'de Koyunhisar ve

1301'de Yenisehir alinarak Marmara'ya 15, Iznik Gölü'ne 10 km.

yaklasilmistir. 1308'de Lefke (Osmaneli), Gölpazari, Yenipazar, Geyve,

Tarakli, Akyazi, bir müddet sonra da Hendek alinmis, Sakarya'nin bütün

dogu kiyilari ele geçirilmistir. 1313'te Inegöl'ün kuzeybatisindaki Akhisar

alinarak Inegöl-Yenisehir feth edilerek Gemlik Körfezi güney kiyilari,

Kestel dahil Bursa'nin bütün varoslari Türklere geçmistir.

Onun siyasî dehasina isaret eden Hammer, isim benzerliginden yola

çikarak Osman Gazi'yi, Allah elçisi Hz. Muhammed'in üçüncü halifesi Hz.

Osman (24-35/644-656)'a benzeterek söyle der:

"Peygamberin üçüncü halifesi olan Osman'dan beri, Islâm kanunlarina

bagli bulunan ülkelerin tahtlari üstünde bu isimle hiç bir hükümdar söhret

kazanmamistir. Bu halifenin, fatih ve kanun koyucu sifaati ile kazandigi

nurlu san ve söhret, yediyüz yil sonra, Osman adinin hatirlattigi gibi

Ertugrul'un oglunda ve onun daha sonraki kusaklarinda yine parlak bir

sekilde gözükecekti."

îleride daha genis bir sekilde temas edilecegi gibi o, devlet olmanin geregi

olan kanunlarin yürürlüge konup uygulanmasinda, o dönem için devlet

erkâni diyebilecegimiz arkadaçlan ile istisare ettikten sonra karara

vanyordu. Nitekim Âsikpasazâde'nin ifadesine göre "Bâc-i bazar" denilen

pazar vergisinin tarhi böyle bir istisareden sonra olmustur. Keza, o dönem

ve daha sonraki asirlarda devrine göre fevkalade ileri bir düsüncenin

mahsûlü olan "Dirlik" sistemi de yine onun tarafindan uygulanmaya

konmustu. Toprak sisteminin önemli bir bölümünü meydana getiren timar,

Osmanli toprak rejiminin temelini teskil eder. Zira bu cemiyette, iktisadî,

ictimaî, askerî ve idarî teskilâtlarin tamami büyük ölçüde toprak

ekonomisine dayanmaktadir. Toplum hayatinda en küçük vazife

sahibinden, devletin basinda bulunan hükümdara varincaya kadar hemen

hemen bütün sosyal gruplar geçimini toprak gelirleri ile temin

etmekteydiler. Bunun içindir ki Osman Gazi, feth ettigi yerleri silah

arkadaslarina dirlik olarak verirken bununla ilgili bazi kanunlar da koyar.

Nitekim bu konuda Âsikpasazâde'nin ifadesi ile o söyle der:

"Her kime kim bir timar virem âni sebebsiz elinden almayalar. Ve hem ol

öldügü vakitte ogluna ve eger küçücük dahi olsa vireler. Hizmetkârlari

sefer vakti olicak sefere varalar tâ ol sefere yarayincaya. Ve her kim kanun

düzse Allah ondan razi olsun. Ve eger neslimden bir kisi bu kanundan

gayri bir kanun koyacak olursa edenden ve ettirilenlerden Allah Teâlâ razi

olmasin". Bu ifadelerden maddeler halinde su sonuçlari çikarmak

mümkündür:

1- Hiç kimsenin timari sebepsiz olarak elinden alinamaz.

2- Timar sahibinin ölümü halinde timari ogluna intikal eder.

3- Sayet ogul küçükse, sefere gidecek yasa gelinceye kadar onun yerine

hizmetkârlarinin sefere gitmesi gerekmektedir.